Saman Arabası, 1500-1502, Prado Müzesi, Madrid (135×190 cm.) İspanya kralı II. Felipe’nin satın aldığı yapıtlardan biri olan triptik, Hieronymus Van Aeken Bosch’un yapıtlarında sıkça karşılaşılan günah ve günahın cezalandırılması temasını işlemektedir.
Triptiğin sol panosunda (Cennet) Havva’nın yaradılışı, İlk Günah, Adem ile Havva’nın
cennetten kovuluşu ve arka planda cennetten kovulan başkaldırıcı meleklerin gökten düşüşü gösterilmiştir. Merkez panoda çok sayıda figür, bir saman arabasının etrafında betimlenmiştir.
Kalabalık, arabaya tırmanıp biraz saman alabilmek birbirine girmiş durumdadır. Bazıları tekerleklerin altına düşmüştür. Saman yığınının üstünde müzik yapan iki kişi görülür. Arabayı çekmekte olan figürler “deliler”, arabanın peşine düşmüş gruptaki bazı figürler ise papa, imparator ve prensler olarak yorumlanmaktadır. Bulutların arasında ellerini iki yana açmış biçimde, cehenneme gidecek olan kalabalığa merhametle bakan İsa resmedilmiştir. Merkez panodaki saman arabası ve etrafındaki kalabalık, dünyadaki açgözlülüğün eğretilemesi olarak
değerlendirilebilir. Sağ panoda, merkez panoda ifadesini bulan günahın cezalandırılmasını anıştıran Cehennem betimiyle karşılaşırız. Arka planda büyük bir yangın görülürken, yarı insan yarı hayvan biçimli yaratıkların günahkâr ruhları cezalandırışı betimlenmiştir.
Saman Arabası yapıtı, dünyanın geçici nimetlerinin peşinden boşu boşuna koşanlara
iğneleyici bir vaaz niteliğindedir. Geç Ortaçağ’ın ‘bütün canlılar ottur’ alegorisinin bir
yansımasıdır.
“Bir sanatçı belki de ilk ve son kez, Ortaçağ insanının üstüne bir karabasan gibi
çöken yılgıya somut ve elle tutulur bir biçim vermeyi başarmıştı. Bu sonuç, eski görüşlerin güçlerini hala sürdürdükleri, ama aynı zamanda yeni ruhun sanatçıyı, düşlediği şeyi betimlemesi için gerekli yöntemlerle donattığı bu dönemde gerçekleşti.” Gombrich
