Suriye’deki iç savaş, IŞİD’e antika ticaretinin yolunu açtı

IŞİD Suriye’nin kültürel mirasını da talan edip bunu kendine bir gelir kaynağına dönüştürdü. IŞİD, Palmira Antik Kenti’ni yok etmeye devam ediyor.  Örgüt  2 bin yıllık Baal Şamin tapınağını patlayıcılarla havaya uçurmuştu. IŞİD Palmira’yı Mayıs ayında ele geçirmişti.

Gelirinin büyük bir kısmını petrolden elde eden terör örgütü IŞİD’in ikinci büyük para akışı antika kaçakçılığı oldu. Wall Street Journal gazetesinde yer alan habere göre, örgüt Suriye ve Irak’ta ele geçirdiği bölgelerdeki tarihi binaları yıkarak buldozerlerle taşıdığı tarihi eserleri kaçak yollardan satıp gelir kazanıyor.  Irak ve Suriye’deki istihbarat yetkilileri, IŞİD’in sadece Suriyeli Hristiyanların yaşadığı Nabık köyündeki ikonalar ve mozaiklerin satışından 36 milyon dolar elde ettiğini tahmin ediyor.

IŞİD önce vergilendirmeyle işe başladı. Örgüt yağmacılardan %20 vergi alıyor, bu kural Şer-i hukukun devletin hazinesinde yer alan malın beşte biri devlete aktarılır hükmünden ileri geliyordu. 2014’ün sonbaharında ise IŞİD bir adım ileri gitti ve Münbiç’i ele geçirmesinin ardından kentteki arkeolojik kalıntıları yağmalamak isteyenleri engelleyerek, tarihi eserlere kendisi el koydu. Kazma kürekle eserlere saldıranların yerine, ağır iş makinaları ile Dura-Europos’ı parçalara ayırdı.

Suriye’deki tarihi eserler, artık IŞİD için önemli bir gelir kaynağı. BBC, IŞİD’in yağmaladığı eserlerin Suriye’den kaçırılıp Türkiye ve Lübnan üzerinden Avrupa’ya nasıl götürüldüğünün izini sürerek ticaretini yapanlara ulaştı.

Eserleri Türkiye’den geçiren aracılardan birinin adı Ahmed. Yağmalanmış eserleri satabilmek için onun gibi bir aracıya ihtiyaç var. Ahmed Suriye’nin doğusundan. Şu anda ise Türkiye’nin güneyinde bir kentte. Polis yerini öğrenmesin diye, hangi kentte olduğunu söylemiyor.

Ticaretin ana gövdesini taşlar, heykeller ve altın oluşturuyor; bu ticaret hayli karlı olabiliyor. Ahmed “Bir parçanın 1,1 milyon dolara satılabildiğini gördüm” diyor ve ekliyor: “Milattan önce 8500 yılına aitti.”

The Independent Gazetesi Suriye’den IŞİD militanlarınca tarihi eserlerden ‘para edenleri’nin Türkiye üzerinden yurtdışına çıkarıldığını belgeledi. Haberde kaçakçılığın merkezi olarak Gaziantep gösteriliyor.

Suriye’deki iç savaş tarih ve kültür mirasının da yağmalanmasının yolunu açtı. Bu yağmanın en önemli transit rotası Türkiye’den geçiyor. The Independent gazetesinin son araştırma haberi, Gaziantep kentinin kaçakçılığın merkezi haline geldiğini ve terör gruplarının elde ettiği karları ortaya koydu. Independent muhabiri Isabel Hunter, alıcı kılığına girerek tarihi eser kaçakçılarıyla ‘antika anlaşmalarının ana merkezi’ diye nitelediği Gaziantep’te bir apartman dairesinde görüştü.

Hunter haberinde ‘Hani’ kod isimli kaçakçının hiyerogliflerle kaplı 4 bin yıllık bir kireçtaşı tabletini laptop çantasından sıradan bir eşyaymış gibi çıkarttığını anlattı. Hunter, kaçakçıların çoğunun Türk olmasına karşılık ‘Hani’nin Suriyeli olduğunu ve ‘Londra’daki patronuna’ anlatması için ellerindeki ‘hazineleri’ sergilemekten çekinmediklerini ekledi. Hunter’a da 13. yüzyıldan kalma Hıristiyan elyazmalarının fotoğrafları ile Farmason ikonografisinin yer aldığı bir kitap gösterilmiş. İki kaçakçıya bakılırsa elyazmaları şu anda Almanya’da, kitap ise ‘İsveç’te turda’.

Guardian’ın bir haberinde ise, öldürülen bir IŞİD liderinin üzerinden çıkan flaş bellekte yer alan bilgiye göre, yalnızca el-Nabuk’taki tarihi eserlerden elde edilen gelir 36 milyon dolardı. Irak’taki Birleşmiş Milletler (BM) elçisi Muhammed Ali Elhakim ise, IŞİD’İn yıllık yasadışı ticari gelirinin 100 milyon dolar olduğunu belirtti.

2012’de Suriye’deki savaşın şiddetlenmesinin ardından 1 yıl sonra, ABD’deki “yasal” antika ticareti geliri yüzde 134 artarak 11 milyon dolara çıkmıştı.  Geçtiğimiz Şubat ayında Birleşmiş Milletler, 2011 sonrasında Suriye’den getirilen tarihi eserlerin satışını yasaklayan bir tasarıyı onayladı. Ancak BM’nin kararının, ne yağmayı ne de kaçakçılığı durduracağı, yalnızca daha az görünür bir biçimde, “yeraltı” koşullarında devam etmeye teşvik edeceği yorumları yapılıyor.

BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Suriye’de IŞİD tarafından yağmalanan arkeolojik bölgelerin uydu görüntülerinin yayınlanması ardından uluslararası topluma acil önlem çağrısı yaptı. Suriye Arkeolojik Mirası Koruma Derneği (APSA) verilerine göre, şu ana kadar ülkede 900’den fazla tarihi yapı ve arkeolojik site alanı yağmalandı, zarar gördü ya da yok edildi.

Kentlerdeki eserleri talan eden örgütün elindeki antik kentler şöyle:

Dur Sharrukin, Irak Ninova, Irak Nimrud, Irak Hatra, Irak Dura Europos, Suriye Palmira, Suriye Mari.

Palmira, Şam’ın 215 km kuzeydoğusunda, Humus’un 155 km doğusunda ve Fırat’ın 120 km güneybatısında bir vaha üzerinde kurulu, Humus Valiliğine bağlı. Suriye çölünün ticari kervanlarının geçiş noktasında olması sebebiyle “Çölün Gelini” de denilen şehrin isminin, bulunan ilk bilgilere göre Tedmur, Tedmür, Tadmur veya Tudmur olduğu Mari’de bulunan Babil tabletlerindeki kayıtlardan anlaşıldı.

1933 yılından itibaren antik Mari şehrinden çıkarılan 25 bin tabletten anlaşıldığına göre Palmira’nın tarihi MÖ 19. yüzyıla kadar gidiyor. Yunan ve Roma kaynaklarında ise MS 1. yüzyıldan itibaren kayıtlara rastlanıldı. 2011’de başlayan iç savaş öncesi Palmira’yı her yıl 150 binden fazla turist ziyaret ediyordu.

İngiliz Times gazetesinde IŞİD’in, Suriye’ ‘deki antik kent Palmira’da başlattığı yıkımla ilgili kapsamlı bir habere yer veriliyor. Times, IŞİD tarafından öldürülen arkeolog Halid Esad’ın oğlunun anlatımlarının da yer aldığı haberde, örgütün antik kentin bazı sırlarını ele geçirmiş olmasından endişe edildiğini aktarıyor.

IŞİD’in yıktığı önemli miras alanları

Hatra  – 1985 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine alınan bu kent, M.Ö.300
yılında kurulmuş. Hatra , Şubat ayının sonlarında buldozerle tahrip edildiği biliniyor.

Ninova  – Şehir M.Ö.700 yıllarında Sinahheriba döneminde altın çağını yaşadı. Günümüzdeki modern Musul kentinin bir bölümü, bu kalıntıların üzerine kurulmuş. IŞİD bölge de hakimiyeti ele geçirince Ninova da tehlike altına girdi ve yıkım başladı.

Musul Müzesi ve Kütüphaneler – IŞİD, Musul’un simgelerinden olan 1921  yılında inşa edilmiş merkez halk kütüphanesini patlayıcılarla yerle bir etmişti.

Nimrud – Şehir 3200 yılında kuruldu ve Asur medeniyetine başkentlik yaptı. kente, IŞİD’in tam olarak verdiği  zararın boyutu belirlenebilmiş değil.

Horsabad – Horsabad kenti, Musul’a birkaç km uzaklıkta bulunuyor. Bu kent de bir  dönem Asur medeniyetine başkentlik yapmış. IŞİD’in tarihi kentin tam olarak hangi  kısmına zarar verdiği şu an için meçhul.

Hz. Yunus Türbesi – Yunus Peygamber Camii hem İncil hem Kuran da adı geçen Hz. Yunus adına yapılmış bir camii. IŞİD 24 Temmuz’da camiiyi boşaltarak yerle bir etti.

İmam Dur Türbesi – Samarra kenti yakınlarındaki İmam Dur Türbesi, Ortaçağ İslam mimarisi ve dekorasyonunun muhteşem bir örneğiydi. Geçtiğimiz Ekim ayında havaya  uçuruldu.

Apamea – Apamea’da bulunan ve daha önce varlığından haberdar olunmayan Roma dönemine ait mozaiklerin satılmak üzere söküldüğü ve IŞİD’in satılan on milyonlarca dolar ettiği söyleniyor.

Duro – Europos – Farklı mimarisiyle dünyanın en eski Hristiyan kilisesine, çok sayıda tapınağa ve bir sinagoga ev sahipliği yapıyor. Yağmacıların verdiği zararın boyutunu, kentteki kerpiç duvarların içindeki oyulmuş halde bulunan arazinin uydu görüntüleri ortaya koyuyor.

Mari – Mari’nin kaderi de diğer yerlere benziyor. Elde edilen uydu görüntüleri ve yerel halkın verdiği bilgilere göre kent özellikle kraliyet sarayı, sistemli bir şekilde yağmalanıyor.

Kaynaklar:

http://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/02/150217_isid_tarihi_eser

http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/dunya/263187/Suriye_nin_talan_haritasi.html

http://haber.sol.org.tr/dunya/tarihi-eser-kacakciligi-isidin-ikinci-buyuk-gelir-kaynagi-118445

http://tr.sputniknews.com/ortadogu/20150917/1017790989.html

http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/syria-conflict-the-illicit-art-trade-that-is-a-major-source-of-income-for-todays-terror-groups-is-10204285.html

http://www.wsj.com/articles/syrian-monuments-men-race-to-protect-antiquities-as-looting-bankrolls-terror-1423615241